دانشمندان در بررسی مومیایی «خا» معمار معروف مصری و همسرش متوجه ترکیبات خاصی شدند که تاکنون در میان مومیایی های قبلی دیده نشده بود.

خا (Kha) در طول زندگی‌اش به عنوان معمار سلطنتی در خدمت سه تن از فرعون‌های مصر بود. وی مسئول ساخت تعداد زیادی از هرم‌های معروف و آرامگاه‌های مصری است. حالا مشخص شده است که مراسم دفن و کفن خا و همسرش مریت (Merit) متعارف و سنتی نبوده است و تفاوت عمده‌ای با فراعنه مصر دارد.

دانشمندان اجساد این زوج را که ۳۵۰۰ سال پیش مومیایی شده‌اند مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. این مومیایی‌ها در تابوت‌های زراندود شده در آرامگاهی در گورستان تبس در نزدیکی لوکسور (شهری تاریخی در جنوب مصر) پیدا شدند؛ در حالی که اجساد مومیایی فراعنه در دره پادشاهان نگهداری می‌شدند.

محققان دریافتند که در روش مومیایی کردن خا و مریت ترکیبات عجیبی مانند روغن ماهی، صمغ گیاهی، موم و روغن گیاهی استفاده شده است. همچنین برخلاف مومیایی‌های سلطنتی، اعضای داخلی مانند کره چشم و مغز این زوج در بدنشان باقی مانده است.

پیش از این گمان می‌شد باقی مانده اعضای داخلی در بدن به فرآیند مومیایی شدن آسیب می‌زند. هرچند اعضای داخلی مومیایی‌های کشف شده هنوز هم به خوبی حفظ شده‌اند.

بدن مریت داخل تابوتی بسیار بزرگ دفن شده بود که نشان می‌دهد وی قبل از اینکه ساخت تابوتش تمام شود، مرده است

پژوهشگران بر این باورند که ممکن است استفاده از ترکیبات نامعمول در این روش مومیایی کردن باعث حفظ اعضای بدن خا و مریت شده باشد. در سلسله هجدهم روش معمول در فرآیند مومیایی کردن قرار دادن جسد در محلول نمک ناترون بود اما محققان متوجه شدند لفاف مومیایی این اجساد حاوی ترکیبات دیگری نیز هست.

لفاف خا با چربی حیوانی، روغن گیاهی، گل حنا، صمغ گیاهی و رزین سرو پوشیده شده؛ در حالی که لفاف کتانی همسرش با مقدار زیادی روغن ماهی، مقدار کمی گل حنا، رزین کاج و موم پوشیده شده است.

 

مجسمه ای از خا که درون آرامگاه پیدا شد

سطح خارجی تابوت‌های این زوج با ماده‌ای سیاه رنگ و براق پوشیده شده بود که پس از بررسی مشخص شد رزین پسته است. اَنگُم یا رزین (Resin) شیره درختان است که اغلب در فصلصل بهار از شاخه‌ها و تنه درختان خارج می‌شود.

دانشمندان به سرپرستی پروفسور فرانک راهلی، مدیر پروژه سوئیسی مومیایی از مرکز پزشکی تکاملی دانشگاه زوریخ واقع در سوئیس، معتقد است برای حفظ اجساد مراقبت‌های ویژه‌ای صورت گرفته است.

وی می‌گوید که بررسی این مومیایی‌ها با تئوری که ادعا می‌کند اجساد غیرسلطنتی به دلیل رتبه پایین‌شان با بی‌توجهی مومیایی می‌شدند، تناقض دارد. بدن هر دو مومیایی با مقدار زیادی جواهرات تزئین شده‌اند. همچنین مومیایی خا طلسم‌های تدفین هم به همراه داشت.

احتمالا هر دو هنوز لباس بر تن دارند. هیچ ارگان داخلی بیرون کشیده نشده و حتی مغز داخل جمجمه باقی مانده است.

تصویر اشعه X از «خا» که طوقی از دیسک‌های طلا به گردن و گوشواره‌های طلا به گوش دارد. باقی مانده مغز وی در عکس با فلش نشان داده شده است

تصویر اشعه X از «مریت» که گردن و دستش با جواهرات پوشیده شده است

با توجه به رزین‌های گران قیمتی که در فرآیند مومیایی کردن این دو نفر استفاده شده، بدون شک زمان و تلاش زیادی برای مومیایی کردن خا و مریت صرف شده است.

این امر دیدگاه مبنی بر اینکه افراد غیرسلطنتی به خوبی مومیایی نمی‌شدند را تکذیب می‌کند. نتایج حاصل از مطالعه اولین مدارکی است که نشان می‌دهد در اواسط سلسه هجدهم برای مومیایی کردن زوج‌های ثروتمند از نوعی روش غیرمعمول مرگ شناسی استفاده می‌شده است.

در ادامه پروفسور روحلی اضافه می‌کند: «تدفین این زوج نشان می‌دهد که روش معمولی برای مومیایی کردن وجود ندارد و در واقع با توجه به این که چه کسی در حال اجرای پروسه مومیایی کردن است، تکنیک‌های مختلفی برای این کار موجود بوده است».

دانشمندان معتقدند خا در دوران سلطنت آمن هوتپ سوم (فرعون مصر حدود ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح)، پدربزرگ توتان خامن (فرعون مصر حدود ۱۳۵۵ سال پیش از سلسله هجدم) مرده است. گمان می‌رود مریت، همسر خا، ۲۵ تا ۳۵ سال قبل از وی آن سپرده است.

مغز کوچک شده مریت و طوق طلای سنگین وی در عکس اشعه X قابل رویت است

بقایای این زوج در سال ۱۹۰۶ توسط ارنستو اسکیاپارلی، مصرشناس ایتالیایی، در روستایی باستانی در نزدیکی دیرالمدینه کشف شد. این مکان یکی از اندک آرامگاه‌های غیرسلطنتی از دوران پادشاهی نوین در مصر باستان است که دست نخورده باقی مانده است. گمان می‌رود خا ناظر ساخت بعضی از اهرام بوده است.

باستان‌شناسان علاوه بر تابوت‌های بزرگ چوبی حاوی مومیایی این زوج، بیش از ۵۰۰ قلم اجناس دیگر شامل چند دست لباس کتانی، لباس‌هایی منقوش به حروف اول اسم و دو نسخه اولیه از کتاب مرگ نیز پیدا کردند. تابوت داخلی خا به خصوص تزئین شده و تماما با برگ‌هایی از جنس طلا و قطعاتی گوهرنشانمزین به نقش‌های چشم و ابرو از جنس شیشه و کوارتز پوشیده شده بود.

«خا» با آویزه‌ای بر گردن در تصویر اشعه X

پروفسور روحلی و تیم تحقیقاتی وی برای پی بردن به راز‌های زیر لفاف مومیایی با یکسری تصویربرداری اشعه X انجام دادند. آنها سپس متوجه شدند که این زوج به مقدار زیادی جواهرات آراسته هستند.

همچنین دانشمندان متوجه شدند که مومیایی خا به دلیل گازهای ساخته در داخل بدن پیش از آغاز فرآیند مومیایی کردن پف کرده به نظر می‌رسد. آنها بر این باورند آماس شدن جسد به خاطر باقی ماندن ارگان داخلی در بدن روی داده است.

همچنین در بررسی مومیایی مریت مشخص شد که وی دارای استخوان‌های منفصل است که دانشمندان دلیل آن را فساد محدود اندام‌های داخلی می‌دانند.

این تیم پژوهشی نمونه‌های کوچکی از کتانی که برای لفاف کردن بدن این زوج استفاده شده بود را بررسی کردند و موفق شدند مقادیر ناچیزی از نمک ناترون، سدیم کربنات، سدیم بی‌کربنات، سدیم کلرید و سدیم سولفات را پیدا کنند. در فرآیند مومیایی کردن این ترکیبات به طور سنتی برای خشک کردن بدن استفاده می‌شد.

هرچند دانشمندان می‌گویند ترکیبات عجیب دیگری نیز در این پروسه دخیل بودند. به گفته آنها، دستورالعمل‌های مشخصی برای تیمار کردن این اجساد استفاده شده که دارای مولفه‌های ویژه ضد باکتری و ضد حشره است. با وجود عدم تهی‌سازی ارگان‌های داخلی، این روش مومیایی کردن از تکنیک‌های موفق این فرآیند محسوب می‌شود و امکان حفظ ارگان‌های داخلی را نیز فراهم می‌کند.