منطقه تاریخی غربالبیز

منطقه تاریخی غربالبیز در مهریزیزد بنا ی باستانی غربال بیز در زمینی به وسعت حدود 2200متر مربع ساخته شده است دور تا دور آن را خندقی به منظور ایجاد خاکریز وممانعت از نزدیک شدن جریانهای سیلابی به اطراف بنا کنده است بخش اصلی ساختمان در ضلع جنوبی آن واقع شده وشامل دو ایوان ،دو دالان ویک پستو در پشت آن است . این خندق رواق هایی که در سرتاسر تراس غربی وجنوبی بنا وجود داشته واکنون تنها بخش تحتانی دیوارهای جانبی آنها باقی مانده است .همچنین حیاط دایره ای شکل ضلع غربی آن قدیمترین نمونه های خندق ،رواق وپلان داغیره ای شکل در تاریخ معماری ایران هستند . بنا برمطالعات انجام شده بنای مکشوفه یک بنای مذهبی متعلق به دوران اشکانی است . این بنا با شماره 4372 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است این چشمه از مناظر کوهستانی جذاب مهریز است که در دامنه کوهی به همین نام قرار گرفته است. این چشمه با مرکز شهرستان مهریز ۱۰ کیلومتر و با مرکز استان یزد ۴۰ کیلومتر فاصله دارد و در روستای مزوار واقع شده است. غربالبیزتفرجگاه طبیعی و تاریخی در یزد اطراف چشمه دارای پوشش گیاهی درمنه است. آب غربالبیز بصورت سرریز از مظهر چشمه ظهور میکند که حفره‌های چشمه در وسعت ۴۰ متر مربع پراکنده شده است. همچنین مساحت تقربیی آبریز چشمه ۱۰ کیلومتر مربع است. وجه تسمیه‌ی «غربالبیز» را برخی به وجود چشمه‌ی موجود و نحوه‌ی جوشش آب از حفره‌ها و لا به‌لای سنگ‌ها می‌دانند و عده‌ای آن را به سبب وجود بافت متخلخل سطح تحتانی دریاچه موجود در محل دانسته که در هر دو حالت نحوة حرکت آب شبیه عبور از منافذ یک غربال است. این چشمه به صورت یک فرورفتگی طبیعی است و هر ساله در اوایل بهار آبی گوارا و زلال از کوههای منطقه جاری می‌شود و در این فرو رفتگی می‌ریزد و به دریاچه ای طبیعی تبدیل می‌شود. در اطراف این چشمه آثاری بدست آمده است که قدمت این منطقه را بیان می‌کند، از جمله گودی هاون شکل در بالای چشمه که با دست کنده شده و سه برج مثلث شکل در کوه بالای چشمه با قدمت بیش از چهار هزار سال که معبد آناهیتا است و قبرهایی که از آن ظروف سنگی و اشیاء و نشانه هایی از عصر ناهید پرستی و هزاران یادگار بزرگ زمانهای بسیار دور بیرون آمده که همه حکایت از تاریخ کهن این ناحیه دارد. طبق شواهد باستان‌‌شناسی، بنای باستانی غربالبیز قدیمی‌‌ترین اثر باستانی استان یزد و تنها بقایای باستانی شناخته‌شده مربوط به دوره اشکانی در مرکز ایران می‌باشد. در این سازه، قدیمی‌ترین نمونه‌های سه عنصر مهم از معماری ایرانی برای اولین‌بار مشاهده گردیده است که عبارتند از خندق و درگاهی و نقشه مدور. حفاری های باستان شناسی در بقایای بنایی باستانی در جنوب غربالبیز در سال ۸۰ آغاز شده و به مدت ۷۵ روز در سال ادامه یافته است. در سال ۸۳ علاوه بر حفاری در بقایای این بنا در بخش های مختلفی از ناحیه نیز گمانه زنی هایی برای رسیدن به اطلاعات بیشتر انجام شده و بخش هایی از گورستان غربالبیز در شمال این ناحیه نیز حفاری شده است. حفاری سال ۸۰ در بقایای بنای مذکور که در جنوب ناحیه واقع است به کشف قدیمی‌ترین بقایای باستانی در استان یزد منجر شده است. بنا بر شواهدی که تاکنون جمع آوری شده است، این بنا در زمینی به شکل ذوزنقه و به مساحت ۲۲۰۰ متر مربع ساخته شده و عمده مصالح به کار رفته در این بنا خشت خام بوده و در قسمت‌هایی از آن از سنگ نیز برای استحکام بیشتر بنا استفاده شده است. آب چشمه غربالبیز از حفره‌های متعدد در دامنه کوه بیرون می‌آید. محل خروج آب بصورت حفره ای عمود بر سطح لایه است که از درز و شکاف‌های آهکی ناشی می‌شود. بیشترین میزان آب دهی چشمه غربالبیز ۱۲۷۰ لیتر در ثانیه است که در زمان بارندگی و عمدتاً در فصل بهار صورت می‌گیرد. از جمله ویژگی‌های منحصربه فرد آب چشمه غربالبیز این است که آبآن تغییر رنگ نمی‌دهد و کیفیت آن نیزتغییر نمی‌کند و با اینکه از شکاف کوه خارج می‌شود دارای ماهی نیز می‌باشد و راز این چشمه هنوز برای مردم ناگشوده مانده است. مجموعه‌ی گردشگری غربالبیز با مساحتی قریب به ۱۰ هکتار ، از نخستین مجتمع‌های زیستی انسان در منطقه است. این چشمه به دلیل چشم اندازهای منحصر به فرد، هوای مناسب، امکان اسکان، دسترسی به شهر و امکانات رفاهی و … مکان بسیار مناسبی برای گذراندن روزهای تعطیل نوروز است. در بررسی های تکمیلی آثار و بقایای یافته شده در محوطه غربال بیز یزد، قدمت این محوطه باستانی به دوران هخامنشی رسید. سفال های به دست آمده در فصول گذشته کاوش در این محوطه شباهت بسیاری با سفال های دوره هخامنشی دارد. کاوش در منطقه باستانی غربال بیز مهریز در استان یزد که از سال 82 و در راستای پژوهش های باستان شناسی در این محوطه آغاز شده بود، به شناسایی106 گور در محدوده ای به وسعت 750 مترمربع و بنایی به مساحت دو هزار و 290 مترمربع منجر شد. “آذر میدخت اسفندیاری”، باستان شناس و سرپرست تیم کاوش در غربال بیز درباره شواهد مربوط به عصر هخامنشی در این محوطه گفت: « در این محوطه بقایایی از نیمه دوم هزاره اول پیش از میلاد و دوران اشکانی پیدا شده است؛ ساختار این محوطه اشکانی است ولی رگه هایی از فرهنگ هخامنشیان در میان آثار کشف شده قابل شناسایی است.» “اسفندیاری” گفت :«در این محوطه نشانه هایی از استقرار هخامنشیان وجود دارد ولی به دلیل اینکه کتیبه، سکه یا سنگ نگاره ای که نوع پوشاک را نشان دهد در این محوطه پیدا نشده، نمی توان با قطعیت درباره حکومت هخامنشیان در این منطقه اظهار نظر کرد.» حفاری در جبهه جنوبی محوطه که در فصل گذشته کاوش سازه ای معماری متعلق به دوران اشکانی در آن کشف شد به همراه بخش هایی که کوره های ذوب فلز در آن قرار دارد به روشن شدن قدمت این محوطه کمک می کند. فصل ششم کاوش در محوطه غربال بیز با هدف شناسایی کاربری بنای کشف شده در جبهه جنوبی و محوطه گورستان اوایل مهرماه سال جاری آغاز می شود. شناسایی معادن و منابع معدنی در یزد از اهمیت ویژه ای برخوردار است و تیم کاوش در نظر دارد با بررسی کوره های فلز ،منابع موجود در دوره های مختلف تاریخی را بررسی کند. منطقه غربال بیز از جمله مناطق باستانی و کوهستانی در شهرستان مهریز یزد است. وجه تسمیه غربال بیز مربوط به وضعیت طبیعی این منطقه و وجود چشمه گوارایی است که از دل سوراخ های متعددی که از دل سنگ ها جاری می شود و در اصطلاح مردم محلی بدان غربال بیز نام داده اند که از ترتیب دو کلمه غربال و بیز به معنی غربال و بیختن و الک کردن گرفته شده است.